Het hart als metafoor

Zodra je een hartpatiënt(e) bent, of familielid van een hartpatiënt(e), ga je letten op het woord hart als metafoor. Let maar op!

Een metafoor is figuurlijk taalgebruik. Het hart wordt vaak als metafoor gebruikt in onze cultuur. In vroegere tijden werd het hart meer als Symbool van Kracht gezien. Niet voor niets aten ze in primitieve tijden en in sommige culturen het hart van de verslagen vijand op.... Tegenwoordig is het hart het symbool en de metafoor voor liefde, gevoelens, leven en lust. Deze waarde wordt misschien zelfs nog vaker gebruikt dan de puur fysieke waarde als orgaan met de functies van pompsysteem voor je lichaam.

Het valt je ineens op dat de meeste mensen eigenlijk maar bijzonder weinig van het fysieke orgaan, het hart weten. Het hart is in feite niets anders dan een perfect ontworpen en werkende pomp, die 4 tot 5 liter bloed per minuut door het lichaam rondpompt. Het bloed bevat zuurstof en voedingsstoffen voor alle spieren en organen. Het hart is ongeveer zo groot als een gebalde vuist en bestaat uit 4 holle ruimtes: linkerboezem, linkerkamer, rechterboezem en de rechterkamer. Kransslagaders er omheen, een hele hoop vaten, belangrijke hartspieren en 4 hartkleppen.  Tot zover een lesje anatomie.

Vraag echter de gemiddelde mens over het hart en het hart wordt totaal anders beleefd. Natuurlijk weet iedereen wel dat het hart een centraal orgaan is en het heel belangrijk is dat het hart klopt. Maar er worden nog veel meer functies opgenoemd die medisch geen enkele relatie met het hart hebben.

Functies als denkvermogen: we nemen tenslotte vaak beslissingen op basis van wat ons hart ons ingeeft; zintuiglijke functies: “ik voél het met heel mijn hart”, en zelfs sociale eigenschappen: “dat komt vanuit een warm hart”. Ook worden karakter-eigenschappen wel eens gedefinieerd op basis van de toestand van ons hart: “Die persoon heeft een goed hart”, “Zij is openhartig”. Het is ook modern om je gevoel te volgen en op basis hiervan zelfs politieke meningen of voorkeuren te baseren: “Ik heb gestemd vanuit mijn hart” of “Ik volg mijn hart”. En dan hebben we het nog niet eens over ons hormonale leven, liefdesleven en lusten gehad.... “Haar hart is gebroken”, “hartstochtelijke liefde”, “met hart en ziel”, “bloedend hart”. Het hart is een har(t)dnekkig universeel symbool voor de liefde. In álle talen, alle culturen en al eeuwenlang.

Dit allemaal is (hartstikke) inspirerend, maar toch verwonder ik mij hier vaak over. (U ook?) Ik loop er dan ook vaak tegenaan als ik moet uitleggen dat ik iets aan mijn hart mankeer. Ik probeer dan woorden te zoeken die geen symbolische of emotionele waarden hebben ten aanzien van het hart, en dat valt niet mee. Het klinkt namelijk door al die metaforen en dichterlijke waardering van het hart vreemd, omdat het over de toestand van een orgaan gaat en niet over mij als (gevoels-)mens. Ik ben blij dat mijn hart het weer doet, maar mijn gevoelens, verstand en persoonlijkheid zitten toch echt in mijn hersens en niet in mijn hart. Het hart is zelfs vervangbaar en uitwisselbaar. Hersens niet. Nu niet en waarschijnlijk nooit niet.

Ik stel daarom namens alle hartpatiënten voor dat we het hart als metafoor vervangen door de hersens. Die grijze kronkelige massa zal het misschien niet zo goed doen op Valentijnskaarten (of in ruimere zin: in de kunst, literatuur en taal) maar ik vind dat de hersens meer eer en symboliek verdienen dan zij daadwerkelijk krijgen. Laten wij ons, als hartpatiënten, niet schamen voor een “zwak” hart of een “slecht” hart.

Het hart heeft het bovendien al hartstikke druk en geen tijd voor harteloze, hartverwarmende of hartverscheurende opmerkingen, en heeft nu even al zijn krachten nodig voor hartgrondig herstel....